Οι Φάλαινες του Αιγαίου

Η πτεροφάλαινα είναι η μεγαλύτερη φάλαινα που παρατηρείται στην Ελλάδα. Τέτοια εποχή μάλιστα η παρουσία της είναι σταθερή στο Βόρειο Ιόνιο. Έχει μήκος, κατά μέσο όρο, 20 μέτρα και απαντάται στα πελάγη, κυρίως σε βάθη άνω των 2.000 μέτρων.


Τα στοιχεία που υπάρχουν για το είδος είναι ελλιπή, πόσο μάλλον για τον ελληνικό πληθυσμό.
Έλληνες επιστήμονες την εντοπίζουν σταθερά ανοικτά των Ιονίων νήσων. Κάποιες χρονιές όμως παρατηρείται και πολύ κοντά στις ακτές του Αιγαίου, ακόμη και μέσα στον Σαρωνικό (συνήθως από τον Φεβρουάριο έως τα τέλη Απριλίου).

Γενικότερα, η κατάσταση των πληθυσμών της στη Μεσόγειο είναι άγνωστη. Ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν καταλήξει ότι η πτεροφάλαινα της Μεσογείου (Balaenoptera physalus) είναι απομονωμένη γενετικά από τις πτεροφάλαινες του Ατλαντικού.

Το επιστημονικό όνομα του γένους, Balaenoptera, προέρχεται από το λατινικό Balaena (έχει τη ρίζα του στο αρχαίο ελληνικό «φάλαινα») και το αρχαίο ελληνικό «πτερόν» που σημαίνει πτερό ή πτερύγιο.

Το καλοκαίρι κολυμπούν στα ανοικτά των Ιονίων νήσων. Από τον Φεβρουάριο έως και τα τέλη Απριλίου έχουν παρατηρηθεί και πολύ κοντά σε ακτές του Αιγαίου, ακόμη και μέσα στον Σαρωνικό

Ο όρος physalus έχει τη ρίζα του στην ελληνική λέξη «φύσαλος» η οποία προέρχεται από το ελληνικό ρήμα «φυσάω». Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Οππιανό για να περιγράψει ένα είδος μεγάλου κητώδους, κάνοντας αναφορά στον ηχηρό και μεγάλο πίδακα της εκπνοής του.

Τρελαίνεται για μικρές γαρίδες
Η πτεροφάλαινα, όπως αναφέρει ο θαλάσσιος βιολόγος και υπεύθυνος θαλάσσιου περιβάλλοντος στο WWF Ελλάς κ. Γιώργος Παξιμάδης τρέφεται με «κριλ», δηλαδή ζωοπλαγκτόν, το οποίο μοιάζει με μικρές γαρίδες. Λεπτομερή στοιχεία για τον αναπαραγωγικό της κύκλο δεν υπάρχουν, είναι γνωστό ωστόσο ότι, όπως και τα υπόλοιπα είδη μυστακοκητών, περνά κάθε χρόνο από τη φάση της διατροφής στη φάση της αναπαραγωγής.


«Στη φάση διατροφής, πρέπει να καλύψει τις ανάγκες ενός ολόκληρου έτους, που στην περίπτωση ενός ώριμου θηλυκού αυτές είναι 330 τόνοι τροφής. Η πτεροφάλαινα ορμά με δύναμη σε ένα κοπάδι και τοποθετεί το στόμα της όπου υπάρχει μεγαλύτερη πυκνότητα ψαριών, ενώ χάρη στις πτυχώσεις τους στόματός της, η διάμετρος του σώματός της στην περιοχή της κάτω σιαγόνας και του λαιμού υπερδιπλασιάζεται. Δεν έχει παρατηρηθεί κάποια συγκεκριμένη τεχνική συγκέντρωσης των κοπαδιών των ψαριών ή συνεργασία ή ανταγωνισμός κατά τη διάρκεια της διατροφής», επισημαίνει ο κ. Παξιμάδης.

Ωστόσο, όπως εξηγεί ο ίδιος, ίσως οι ήχοι χαμηλής συχνότητας που παράγονται, πιθανώς και ακούσια, στη φάση σύλληψης της τροφής και διαδίδονται σε μεγάλες αποστάσεις, να ειδοποιούν και άλλες πτεροφάλαινες σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων.

Ταξίδια στο ωκεανό
Η πτεροφάλαινα πραγματοποιεί μεγάλα ωκεάνια ταξίδια σταθερά δύο φορές το χρόνο. Από τα θερμά και τροπικά νερά όπου ζει και αναπαράγεται κατά τη διάρκεια του χειμώνα, μεταναστεύει προς σε ύδατα όπου μπορεί να τραφεί στη διάρκεια του καλοκαιριού.

Η πτεροφάλαινα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο σε μέγεθος μετά τη γαλάζια φάλαινα και στη Μεσόγειο φτάνει τα 20 μέτρα

Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα αποτελεί ο πληθυσμός της Μεσογείου. «Ενώ θεωρητικά θα έπρεπε να εγκαταλείπουν τα μεσογειακά νερά στη διάρκεια του καλοκαιριού, ακριβώς εκείνη την εποχή η παρουσία τους είναι άφθονη», υποστηρίζει ο κ. Παξιμάδης.

Η κοινωνική δομή της πτεροφάλαινας είναι απλή. Ο πιο ισχυρός (και ίσως ο μοναδικός) δεσμός είναι αυτός μεταξύ μητέρας και παιδιού ο οποίος πιθανώς να χάνεται μετά τον απογαλακτισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν παρατηρούνται ομάδες πτεροφάλαινων.

Τα στοιχεία για τις περοφάλαινες στη Μεσόγειο προέρχονται από το πρόγραμμα «Θάλασσα» το οποίο υλοποιεί η MOm και το WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος και το Tethys Research Institute. Περισσότερες πληροφορίες για το Θάλασσα υπάρχουν στο www.thalassa-project. gr

Το μέγεθος μετράει
Η πτεροφάλαινα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ζώο σε μέγεθος μετά τη γαλάζια φάλαινα. Η εκπνοή της δημιουργεί έναν πίδακα ο οποίος φτάνει τα 6 μέτρα μήκος και είναι ορατός από απόσταση μεγαλύτερη ακόμη και των δύο ναυτικών μιλίων.

Ο πιο ισχυρός, ίσως ο μοναδικός, δεσμός είναι αυτός μεταξύ μητέρας και παιδιού, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν παρατηρούνται ομάδες ακόμη και επτά πτεροφάλαινων (© Sabina Airoldi/Tethys)

«Το φύσημα δεν είναι εκτόξευση νερού αλλά υδρατμός που δημιουργείται κατά την επαφή του κρύου νερού της θάλασσας με το ζεστό νερό που εκπνέει το κήτος», λέει ο κ. Παξιμαδης.

Λόγω του υδροδυναμικού σώματός της, η πτεροφάλαινα αποτελεί μια βιολογική «μηχανή» κατάλληλη για μεγάλα ωκεάνια ταξίδια με σχετικά μικρές ενεργειακές δαπάνες. Παράλληλα, είναι το ταχύτερο είδος μυστακοκήτους αφού μπορεί να ξεπεράσει τα 37 χλμ. την ώρα.

Στη διάρκεια των μεταναστεύσεών της, έχει παρατηρηθεί ότι άνετα διατηρεί ταχύτητες μεγαλύτερες των 7 κόμβων για πάρα πολλές ώρες, οπότε θα μπορούσε να καλύπτει και 292 χλμ. την ημέρα.